Kodeks postępowania

Kodeks Pracy wciela w życie i uszczegóławia zasady zapisane w Ustawie Zasadniczej regulując tym samym stosunek pracy. Rozdział II Kodeksu wymienia i reguluje podstawowe zasady prawa pracy. Należą do nich:

1. Wolność wyboru pracy.
2. Swoboda nawiązania stosunku pracy (prawo mówiące o tym, że nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie jej warunków wymaga zgodnego wyrażenia woli pracodawcy i pracownika)
3. Zobowiązanie pracodawcy do poszanowania godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.
4. Równość pracowników z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków (w szczególności równość mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu).
5. Zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji w zatrudnieniu (bezpośredniej lub pośredniej) w szczególności dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
6. Prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę.
7. Prawo do wypoczynku, które zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych.
8. Zobowiązanie pracodawcy do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
9. Zobowiązanie pracodawcy do odpowiadania na bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników (stosownie do możliwości i warunków pracodawcy)
10. Zobowiązanie pracodawcy do ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
11. Nadrzędność prawa pracy nad umowami o pracę (zasada mówiąca o tym, że postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy).
12. Prawo pracowników i pracodawców do tworzenia i przystępowania do organizacji, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów.
13. Zasada mówiąca o uczestniczeniu pracowników w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

 

W innym miejscu Kodeks Pracy opisuje podstawowe obowiązki pracodawcy względem pracowników, zaznaczając, że pracodawca jest obowiązany w szczególności:

1. zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami;
2. organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy;
3. organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie;
4. przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy;
5. zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
6. terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie;
7. ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych;
8. stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy;
9. zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników;
10. stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy;
11. prowadzić i przechowywać w postaci papierowej lub elektronicznej dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników (dokumentacja pracownicza);
12. przechowywać dokumentację pracowniczą w sposób gwarantujący zachowanie jej poufności, integralności, kompletności oraz dostępności, w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem przez okres zatrudnienia, a także przez okres 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł, chyba że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji pracowniczej;
13. wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

 

Kodeks pracy reguluje też w sposób szczegółowy m.in. takie zagadnienia jak:

• równe traktowanie w zatrudnieniu i przeciwdziałanie dyskryminacji,
• zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę;
• kwestie wynagrodzenia oraz świadczeń przysługujących pracownikowi w okresie czasowej niezdolności do pracy;
• zagadnienia związane z czasem pracy i urlopami;
• uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem,
• szczegółowe kwestie związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy,
• kwestię układów zbiorowych
• zagadnienia związane z nadzorem i kontrolą przestrzegania prawa pracy.

 

Przywoływanie wszystkich tych przepisów w tym miejscu mijałoby się z intencjami niniejszego przewodnika. Polskie prawo pracy jest dość obszerne i bardzo szczegółowe. Sam Kodeks Pracy, obowiązujący od 1974 roku, ulegał i ulega częstym nowelizacjom. Co więcej, przepisom Kodeksu Pracy często towarzyszą rozporządzenia szczegółowe i inne ustawy np. regulujące zasady wykonywania poszczególnych zawodów lub prawo związkowe. Do pełnego obrazu praw i obowiązków pracownika w danym miejscu pracy należy też dołączyć regulacje obowiązujące w konkretnym zakładzie np. Regulamin Pracy. Nie da się ukryć, że pełna znajomość wszystkich aktualnie obowiązujących przepisów prawa pracy i sposobów ich interpretacji to wiedza rozległa, specjalistyczna i dla specjalistów zarezerwowana.

 

Co więc może zrobić pracownik lub pracownica by znać swoje prawa i tym samym móc z nich w pełni skorzystać? Po pierwsze warto znać wymienione wyżej prawa podstawowe oraz obszary regulowane przez prawo pracy. Stanowią one rodzaj mapy, po której poruszamy się znajdując się na rynku pracy. Warto zapoznać się również szczegółowo z własną umową o pracę oraz regulaminem pracy danego zakładu. Szczegółowa wiedza przyda się nam wtedy, gdy zapisy umowy lub regulaminu będą budzić nasze wątpliwości lub gdy znajdziemy się w sytuacji, w której będą nas dotyczyć przepisy szczegółowe: rozwiązanie umowy, rodzicielstwo, czasowa niezdolność do pracy, naruszenie zasad równości lub bezpieczeństwa i higieny pracy itp. Wtedy nieodzowne będzie sięgnięcie do konkretnych rozdziałów Kodeksu Pracy, poradników prawnych (chociażby tych dostępnych bezpłatnie w Internecie), konsultacji z osobą z działu kadr i płac, konsultacji z przedstawicielem związku zawodowego lub z prawnikiem. Do tych kwestii wrócimy w kolejnym rozdziale.